Yatağa girdiğinizde uykuya
dalmanız saatler mi alıyor? Deliksiz bir uyku uyuyamıyor, sık sık uykunuz mu
bölünüyor? Sabahları sanki hiç uyumamış gibi yorgun mu uyanıyorsunuz? Eğer bu
sorular sizi anlatıyorsa Insomnia kelimesine aşina olduğunuzu varsaymam cok
yanlis olmaz diye düşünüyorum.
Peki nedir gerçekten, bu
dillerden son zamanlarda düşmeyen, Insomnia? Yalnız uykuya dalamamak, bir sağa
bir sola dönüp durmak en sonunda da pes edip bir film koymak mıdır? Insomnia, psikiyatristlerin
ve psikologların tanı koymak için kullandığı el kitabı olan DSM-IV’da “uykuya
dalmakta veya uykuyu sürdürmekte güçlük veya uykunun dinlendirici olmaması”
olarak tanımlanıyor. Yalnız sadece bu ölçüte uymak insomnia teşhisi konulması
için yeterli olmuyor; insonmia teşhisi koymak için DSM-IV aşağıdaki 5 tanı kriterini
veriyor:
1.
En az bir ay süreyle, uykuya
dalmakta ya da sürdürmekte güçlük olması ya da dinlendirici bir uyku uyunamaması
2.
Uyku bozukluğunun veya gün içerisinde uyku probleminin sebep
olduğu yorgunluğun, toplumsal, mesleki, sosyal, yada kişi için önemli diğer
alanlarda klinik açıdan belirgin sıkıntıya veya işlevsel bozulmalara neden
olması (Örneğin bireyin performansının düşmesi, konsantrasyonunun bozulması, asabiyet,
hafıza problemleri, kazaya/hataya eğilim, ruh halinde tutarsızlık vb.)
3. Rahatsızlığın yalnızca Narkolepsi, Solunumla ilgili Uyku Bozukluğu,
Sirkadian Ritim Uyku Bozukluğu ya da Parasomnia sırasında ortaya çıkmaması
4. Rahatsızlığın mevcut olduğu kişide başka bir psikolojik rahatsızlık
(depresyon, anksiyete bozukluğu, deliryum vb.) olmaması
5. Rahatsızlığın madde kullanımına (ilaç, alkol, uyuşturucu vb.) veya
tıbbi bir probleme bağlı olmaması.
Peki insomnia ile nasıl başa çıkabiliriz?
- Check Up:
Öncelikle bir doktora görünüp check up taramasından gecmeli ve sağlık
durumunuzun genel bir değerlendirmesini almalısınız. Çünkü çoğu zaman insomnia,
temel problem olmaktansa, altta yatan fizyolojik bir rahatsızlığın bulgusudur.
Örneğin, Hazımsızlık problemleri, hipertiroidi, kalp ritim bozuklukları,
romatizma, reflu, ve Parkinson, insomnia şikayetine sebep olabilen bir çok sağlık
probleminden yalnızca birkaçı.
- Uyku Saatlerinizi Planlayın: Yaşam tarzınızı, yaptığınız aktiviteleri; iş, okul,
egzersiz, ve yemek saatlerinizi göz önünde bulundurarak kendinize bir program çıkarın
ve hergün aynı saatlerde yatıp, aynı saatlerde kalkmaya özen gösterin. Eğer uyku
ve uyanma saatlerinize sadık kalırsaniz kısa bir sürede bunun bünyenizde ve
uyku kalitenizde yarattığı muazzam değişimi farkedeceksiniz.
- Uyku Saatinden Önce Ne Yiyip Ne İçtiğinize Dikkat Edin: Uyku öncesi fazla yemek yemek, fazla su, nikotin ve kafein tüketmek deliksiz, dolayısıyla da dinlendirici, bir uyku uyumanızı engeller. Unutmadan; popüler kültür hernekadar uyumadan evvel uykuyu kolaylaştırsın diye bir kadeh bir seyler içmeyi önerse de, alkol, sizi belki cabuk uyutacak fakat uykunuzun daha sık bölünmesine ve dolayısıyla sabahına yorgun uyanmanıza sebep olacaktır.
- Yatak = Uyku (Bir de Seks): Yatak odanızı
ve yatağınızı yalnızca uyku (ve/veya seks) ile bağdaştırırsanız, yatak odanıza
gidip yatağınıza girdiğiniz zaman daha kısa sürede uykuya dalmaya
başlayacaksınız; çünkü artık yatak odanız ve dolayısıyla yatağınız size sade ve
sadece uykuyu cağrıştıracaktır. Bunun olabilmesi için de yatakta televizyon
izlemek, kitap okumak, yemek yemek gibi beyninize uyanık olmanız gerektiği
mesajını yollayan alışkanlıklarınızı yatak odanız ve/veya yatağınıza taşımaya
son vermeniz gerekmektedir.
- Uykunuz Gelmediyse, Yataktan Çıkın!: Eğer yatağa girdikten 15-20 dakika sonra hala uykuya
dalamadıysanız, yatağınızda dönmek veya ışığı açıp bir kitaba, bilgisayarınıza,
müzik çalarınıza uzanmak yerine, başka bir odaya geçin ve uykunuzun gelmesini
bekleyin. Uykunuzun gelmesini beklerken, yatak odanızda olmama şartıyla, kitap
okuyabilir, muzik dinleyebilir, veya sizi rahatlatacak başka bir aktivite
yapabilirsiniz.
- Uykuya Hazırlanın: Eğer odanız olması
gerektiğinden daha sıcak, daha gürültülü, ve/veya daha aydınlıksa uykuya dalmaniz
ve/veya deliksiz uyumanız zorlaşır. Bu sebepten dolayı uyumadan evvel yatak
odanızın, size göre, ideal ısıda, ve imkaniniz olduğu kadar sessiz ve karanlık
olmasına özen gösterin.
- Şekerlemelere Kısıtlama: Gündüz
uykularına son vermek en iyi sonuçları verecek olsa da, eğer gündüz saatlerinde
mutlaka uyunması gerekiyorsa bu sürenin 30 dakikayı geçmemesine özen gösterilmelidir.
- Egzersizin Önemi: Araştırmalar, düzenli
egzersiz yapan insanların uyku kalitelerinin egzersiz yapmayanlara oranla daha
yüksek olduğunu göstermektedir. Burada da dikkat etmeniz gereken, yapacağınız
egzersizin yatmadan en gec 5 saat önce tamamlanmış olması.
- Kendinizi Rahatlatın: Uyku öncesi
hatta gün içerisinde yapmayı alışkanlık haline getirdiğiniz meditasyon veya
derin nefes egzersizleri, dinleyeceğiniz rahatlatıcı bir muzik yalnız stresinizi
azaltmayacak aynı zamanda uykuya dalmanızı da kolaylaştıracaktır.
Tüm bu önerileri uyguladıktan sonra bile uyku probleminiz
devam ediyorsa vakit kaybetmeden bir Psikolog veya Psikolojik Danışmana danışmanızı
tavsiye ediyorum; bazen insomnia kontrol altına alınması gereken, göz
ardı edilmiş psikolojik bir sorunun habercisi olabilir.